Składniki mineralne są
niezbędne do utrzymania na określonym poziomie procesów
fizjologiczno-biochemicznych organizmu.
W sporcie minerały są
substancjami ciągle niedocenianymi, pozostającymi w cieniu" witamin.
Tymczasem są one równie ważne, a niedobór choćby jednego z nich
powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu ustroju. Wzmożony wysiłek
fizyczny wymaga zwiększonego dostarczania wielu makro- i
mikroelementów, zarówno tych, które biorą udział w regulowaniu
metabolizmu, jak i uczestniczących w procesach budowy tkanek.
Sportowcy powinni spożywać odpowiednio większe ilości potasu, wapnia,
magnezu, żelaza, cynku, miedzi, chromu i selenu.
Wapń (Ca)
Składnik kości i zębów w 99%, a pozostała część (1%) jest wolna i bierze
udział w licznych procesach metabolicznych, stanowiąc bardzo ważną pulę tego
pierwiastka, decydującą o jego oddziaływaniu na organizm. Ten 1% jest
konieczny np. do prawidłowej pracy mięśni (bez wapnia skurcz mięśni
byłby niemożliwy), a także przewodnictwa nerwowego i
nerwowo-mięśniowego, krzepliwości krwi, uszczelniania ścian naczyń i
wielu innych. W ustroju istnieje pewna współzależność pomiędzy gospodarką
wapniową i białkową. Stosowane często w sporcie diety wysokobiałkowe mogą prowadzić
do zwiększonego wydalania wapnia z moczem. Przy niedoborze wapnia w diecie
może dojść do wystąpienia niedoborów tego pierwiastka, szczególnie u młodocianych
sportowców. Zaburzenia poziomu elektrolitów w osoczu mogą prowadzić do bólów mięśni,
a następstwem intensywnych ćwiczeń może być uszkodzenie mięśni.
Stwierdzono, że codzienna dieta sportowców polskich, nawet reprezentantów kraju,
nie zawiera dostatecznej ilości wapnia. Obciążenia treningowe, redukcja
wagi itp. dodatkowo sprawiają, że podaż wapnia w pożywieniu zawodnika
powinna zostać zwiększona. Podawanie Ca w postaci suplementu prowadzi
do wyrównania i zapobiegania niedoborom i wpływa na zwiększenie
wytrzymałości, przedłużenie czasu pracy treningowej, a także skrócenie
okresu odnowy powysiłkowej.
Zapotrzebowanie:
Norma dzienna obowiązująca
dla sportowców nie może być niższa od 900-1200 mg, a niekiedy
zapotrzebowanie na wapń może być znacznie wyższe (np. podczas diety
wysokobiałkowej).
Praktyczną uwagą może być
sugestia przyjmowania znacznej części całkowitej dawki dziennej wapnia
przed snem, ponieważ absorpcja tego pierwiastka wzrasta podczas snu. Tę
dawkę można przyjąć w postaci suplementu (np. łącznie z zestawem
białek lub aminokwasów) lub pokarmu zawierającego duże ilości Ca.
Magnez (Mg)
Bardzo ważny minerał, biorący udział w ponad 300 reakcjach metabolicznych.
Istotne dla praktyki wspomagania sportowego zadania magnezu, to przede wszystkim wpływ na
pracę mięśni, przewodnictwo nerwowe i nerwowo-mięśniowe, procesy
wytwarzania energii na poziomie komórkowym, glikolizy i syntezy białek
ustrojowych.
Wpływa na pracę układu trawiennego, hormonalnego i
odpornościowego, a także reguluje procesy termoregulacji i ochrania
ustrój przed wpływem stresu.
Niedobór magnezu znacznie zmniejsza wydolność fizyczną sportowca,
prowadzi do wyczerpania i bolesnych skurczów mięśni.
Deficyt tego pierwiastka jest dość
powszechny w diecie sportowców, szczególnie dyscyplin wytrzymałościowych.
Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, że niedobory magnezu nie zawsze przejawiają
się jego niskim stężeniem w osoczu.
Spotyka się (często właśnie u sportowców) tzw. ukryte niedobory tego
pierwiastka, charakteryzujące się jego niskim poziomem wewnątrz komórek !!.
Niedobory Mg mogą się nasilać przy spożywaniu dużych ilości wapnia (i odwrotnie), są to
bowiem pierwiastki antagonistyczne jeśli chodzi o punkt uchwytu - stąd
wynika potrzeba przyjmowania właściwych proporcji obu tych
pierwiastków w diecie.
Magnez warto podawać
łącznie z witaminą C, ponieważ potęguje się ich działanie ochronne i
stabilizujące błony komórkowe.
Zwiększone spożycie magnezu, które obowiązuje w sporcie, wymaga także
podawania większej ilości wit. B
6. Warto też pamiętać, że
wysokie spożycie tłuszczów, białek (szczególnie roślinnych), wapnia i
alkoholu ogranicza wchłanianie magnezu.
Zapotrzebowanie:
Średnie
dzienne zapotrzebowanie waha się w granicach 300-400 mg. W sporcie
dawkowanie powinno się zwiększyć do 500, a niekiedy nawet 1000 mg.
Fosfor (P)
Obok wapnia jest głównym składnikiem kości i zębów.
Fosfor odgrywa główną rolę w cyklu wytwarzania i przekazywania energii, będąc
składnikiem ATP - bezpośredniego źródła energii dla pracujących mięśni.
Bierze też udział w wielu innych procesach metabolicznych.
Zaleca się sportowcom
dodatkową suplementację preparatami fosforu, głównie w postaci
kompleksu elektrolitowo-witaminowego.
Zapotrzebowanie:
Średnia dawka podstawowa waha się w granicach 800-1200
mg.
Sód (Na)
Sód uczestniczy w regulacji równowagi kwasowo-zasadowej, czynności układu nerwowego i
mięśniowego.
Do
przejściowego niedoboru sodu u sportowców może dojść na przykład
podczas kilku pierwszych dni intensywnej pracy treningowej, kiedy
organizm nie zaaklimatyzował się do gorącego otoczenia. W takich
wypadkach należy pamiętać o szybkim uzupełnianiu traconych z potem
elektrolitów (nie tylko zresztą sodu), stosując napoje
elektrolitowo-witaminowe przed, w trakcie i po treningu.
Dodatkowa
suplementacja tego pierwiastka w sporcie nie jest konieczna, a nawet
przeciwnie - wskazane jest ograniczenie ilości spożywanego sodu.
Zapotrzebowanie:
Minimalna dawka dzienna sodu to 500-700 mg.
Potas
Potas (łącznie z sodem)
wpływa na regulację równowagi wodno-elektrolitowej w organizmie. Jest
niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu mięśniowego (w tym
mięśnia sercowego) i układu nerwowego.
Potas jest głównym
kationem wewnątrzkomórkowym. Reguluje transport glukozy przez błonę
komórkową, bierze udział w procesie magazynowania glikogenu w mięśniach
i wpływa na jego resyntezę. Pełni kluczową rolę w mechanizmie skurczu
mięśnia i w przewodzeniu impulsów nerwowych.
Rola tego pierwiastka w
sporcie jest duża, a niedobór potasu nie tak znowu rzadki (szczególnie
przy wysiłkach długotrwałych, np. biegi długodystansowe). Dlatego
zaleca się dodatkową suplementa-cję tego pierwiastka.
Zapotrzebowanie:
Średnia norma dzienna to
2000 mg. W sporcie dawkowanie można zwiększyć do 3500 mg dziennie.
Należy jednak pamiętać o groźnych objawach przedawkowania potasu, stąd
decyzja o zwiększeniu suplementacji tym pierwiastkiem powinna być
podjęta po konsultacji z lekarzem.
Żelazo (Fe)
Pełni znaczącą rolę w
utrzymaniu pożądanej wydolności psychofizycznej sportowców. Od
zawartości tego pierwiastka zależy poziom hemoglobiny (składnik krwinek
czerwonych), mioglobiny, a także wielu enzymów, co umożliwia optymalny
transport tlenu w organizmie - w tym, oczywiście, do pracujących
mięśni i mózgu. Poza tym uczestniczy w produkcji energii, regulacji
cieplnej organizmu i poprawie odporności na infekcje.
Niedobory żelaza prowadzą
do niedokrwistości (anemii). Taki stan może wystąpić również u
sportowców, gdzie, poza niedostatecznym spożyciem żelaza w diecie, może
się to wiązać z szybszym niszczeniem krwinek czerwonych w wyniku
intensywnego wysiłku fizycznego (wyczerpujący trening może spowodować
skrócenie średniej długości życia krwinki czerwonej nawet o 40%). Poza
tym intensywny trening powoduje wydalanie żelaza z potem.
Nawet mały niedobór Fe,
bez klinicznych cech anemii, może wpłynąć na
zaburzenie odporności sportowca, zmniejszenie wydolności
psychofizycznej, zmęczenie, złe samopoczucie, pogorszenie sprawności
psychomotorycznej.
Z uwagi na rozpowszechnienie problemu niedokrwistości na tle niedoboru żelaza w
środowisku sportowców, stworzono nawet określenie „anemia sportowa".
Zapotrzebowanie:
Średnia dawka podtrzymująca wynosi ok. 5-15 mg dziennie.
U sportowców zapotrzebowanie sięga do 20, a niekiedy nawet 40 mg dziennie (ustalane
indywidualnie, kontrolowane przez lekarza).